Konkurs jako przyrzeczenie publiczne – jak przeprowadzić prawidłowo?

Wstęp

W erze mediów społecznościowych organizowanie konkursów staje się świetnym narzędziem marketingowym. Możliwość zaangażowania społeczności konsumenckiej wpływa na rozpoznawalność, a także pozytywny odbiór marki. Organizując konkurs należy mieć świadomość, że jest to czynność podlegająca regulacjom prawnym, których pominięcie wiąże się z negatywnymi konsekwencjami.

Typowymi przykładami obecnie organizowanych konkursów są np. kampanie skłaniające do nagrania filmów w social mediach, konkursy fotograficzne oraz graficzne, konkursy na nagranie utworu muzycznego oraz np. konkursy promujące aktywność fizyczną. Prowadzenie powyższych wyzwań czy kampanii w formie konkursu to nic innego jak szczególny tryb przyrzeczenia publicznego.

Chociaż przyrzeczenie publiczne obejmuje jedynie trzy artykuły w Kodeksie cywilnym (dalej: k.c.), to istota powyższej instytucji prawnej dostarcza licznych wątpliwości zarówno organizatorom konkursów, jak i teoretykom prawa. Już na samym początku analizy zagadnienia spotkać się można z dwoma rodzajami przyrzeczenia publicznego. Pierwszym jest zwykłe przyrzeczenie publiczne, drugim zaś przyrzeczenie publiczne nagrody konkursowej.

Przyrzeczenie publiczne (zwykłe)

Przyrzeczenie publiczne jest tzw. jednostronną czynnością prawną, zobowiązującą przyrzekającego do uiszczenia nagrody każdemu, kto wykonał jakąś czynność określoną w obietnicy (przyrzeczeniu).

Art. 919 § 1. k.c. w intuicyjny sposób przedstawia idee instytucji przyrzeczenia publicznego. Zgodnie z przywołanym przepisem "kto przez ogłoszenie publiczne przyrzekł nagrodę za wykonanie oznaczonej czynności, obowiązany jest przyrzeczenia dotrzymać".

Oznacza to, że w przypadku zwykłego przyrzeczenia publicznego samo wykonanie czynności wskazanej w przyrzeczeniu zobowiązuje przyrzekającego do wydania obiecanej nagrody. Powyższe m.in. różnicuje tryb zwykły od trybu konkursowego, którego zasady wyjaśnione zostaną w dalszej części artykułu.

Przyrzekający i uprawniony

Kodeks cywilny nie wskazuje poszczególnych podmiotów mogących wejść w rolę przyrzekającego. Można więc uznać, że przyrzekającym może być:

1. osoba fizyczna (działająca samodzielnie lub przez pełnomocnika),
2. osoba prawna (np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością) oraz,
3. inny podmiot posiadający zdolność prawną (np. stowarzyszenia, spółki osobowe, urząd gminy itd.).

W świetle przepisów prawnych, przyrzekającego należy odróżnić od organizatora konkursu (czy też przyrzeczenia), którym może być np. agencja marketingowa. Powyższe rozróżnienie ma na celu określenie rodzaju odpowiedzialności za przebieg konkursu oraz przyrzeczenie nagrody, które pomimo zatrudnienia „organizatora” będzie spoczywać na przyrzekającym.

Przepisy kodeksu cywilnego również nie przewidują ograniczeń w zakresie podmiotów uprawnionych do odebrania nagrody. Należy mieć jednak na uwadze rozwiązania szczególne. Na przykład, gdy warunkiem uzyskania nagrody jest przeniesienie praw autorskich, uprawnionym do odebrania nagrody będzie tylko osoba fizyczna.

Kiedy przyrzeczenie jest publiczne?

Istotą przyrzeczenia publicznego wyróżniającą tę instytucję prawną jest nieograniczony krąg osób, które mogą stać się adresatami owego przyrzeczenia. Aby przyrzeczenie było „publiczne”, uprawnionym do odebrania nagrody powinna być każda osoba, która spełniła warunki zawarte w przyrzeczeniu. Należy podkreślić, że warunek przyrzeczenia publicznego będzie spełniony również w przypadku konkursu skierowanego tylko do konkretnej grupy społecznej. Warunek „nieograniczonego kręgu osób” należy uznać za spełniony, jeśli informacje o przyrzeczeniu i konkursie będą ogólnie dostępne dla wszystkich potencjalnych zainteresowanych członków danej grupy społecznej. Dopuszczalne jest więc zorganizowanie konkursu dla mieszkańców gminy lub konkretnej grupy zawodowej.

Z uwagi na powyższe, przyrzeczenie można uznać za publiczne, jeśli zostanie ono zakomunikowane w ramach środków masowego przekazu tj. Internetu, intranetu, prasy, radia, telewizji, a nawet tablicy ogłoszeń. Istotnym elementem jest złożenie przyrzeczenia w taki sposób, aby krąg osób był w pewien sposób nieokreślony i nieoznaczony.

Określenie terminu w przyrzeczeniu publicznym

W publicznym komunikacie stanowiącym przyrzeczenie powinno się pamiętać o wskazaniu terminu na wykonanie czynności. Termin może być dowolnie oznaczony, jednakże w celu uniknięcia nieporozumień najlepiej wskazać konkretną datę, a jeśli to konieczne – również godzinę.

Brak określenia terminu w przyrzeczeniu może wiązać się z dwoma sytuacjami. W pierwszym przypadku organizator zastrzega, że przyrzeczenie jest złożone bezterminowo więc wygaśnie ono dopiero w momencie, gdy stanie się niemożliwe do wykonania. W drugim zaś przypadku, bezterminowe przyrzeczenie wygasa w momencie odwołania go przez przyrzekającego, z zaznaczeniem, że takie odwołanie musi się odbyć w tej samej formie, w której przyrzeczenie zostało złożone.

Powyższe można zobrazować na następującym przykładzie.

W ramach festiwalu muzycznego ogłoszono, że każdy, kto zrobi sobie zdjęcie z napojem marki XYZ na tle sceny otrzyma drugi napój.

1) Określenie terminu w przyrzeczeniu publicznym.

Określenie terminu powinno odbyć się w komunikacie przyrzeczenia np. "każdy, kto do godziny 20:00 zrobi sobie zdjęcie i zgłosi się po odbiór nagrody […] otrzyma drugi napój". Regulując powyższe, osoby, które wykonają zdjęcie i zgłoszą się po godzinie 20:00 w celu odebrania nagrody, nie będą miały roszczeń względem przyrzekającego.

2) Brak określenia w przyrzeczeniu publicznym terminu z zastrzeżeniem, że przyrzeczenie jest nieodwołalne.

W przypadku braku określenia terminu oraz wskazania, że konkurs ma charakter bezterminowy każdy, kto zrobił sobie zdjęcie podczas festiwalu będzie uprawniony do odebrania napoju i będzie mógł żądać od przyrzekającego wydania nagrody. Terminem końcowym będzie zakończenie festiwalu, po którym nie będzie fizycznej możliwości spełnienia warunku określonego w przyrzeczeniu. Przyrzekający jednak nie dopilnował ważnej kwestii – terminu odbioru nagrody. Z uwagi na powyższe każda osoba spełniająca warunek zdjęcia na koncercie, będzie w mogła żądać wydania napoju nawet po jego ukończeniu.

3) Brak określenia w przyrzeczeniu publicznym terminu bez zastrzeżenia, że przyrzeczenie jest nieodwołalne.

Ogłaszając konkurs na telebimie festiwalu przyrzekający nie określił czasu trwania konkursu oraz nie zapewnił, że ma charakter nieodwołalny. Zauważając kurczące się zapasy napoju-nagrody ogłosił, że konkurs będzie obowiązywał jeszcze przez pół godziny. Oznacza to, że każdy, kto spełnił warunek do tego czasu będzie miał roszczenie o wydanie nagrody.

Zasady nagradzania

Przyrzeczenie publiczne cechuje się prostymi zasadami nagradzania. Z uwagi na charakter przepisu, każda osoba, która spełni wymagania zawarte w przyrzeczeniu, może ubiegać się o przyznanie nagrody. Jeżeli czynność wykonało kilka osób niezależnie od siebie, każdej z nich należy się nagroda w pełnej wysokości. Wyjątek stanowi sytuacja, w której została przyrzeczona tylko jedna nagroda. W takim wypadku powinna otrzymać ją osoba, która pierwsza się zgłosi, a w razie jednoczesnego zgłoszenia się kilku osób – ta, która pierwsza czynność wykonała. Jeżeli czynność wykonało kilka osób wspólnie, w razie sporu nagroda powinna być podzielona między te osoby w zależności od ich wkładu w wykonanie czynności lub po równo.

Przyrzeczenie publiczne a przyrzeczenie publiczne nagrody konkursowej

Przyrzeczenie nagrody konkursowej jest specyficznym typem przyrzeczenia publicznego. W stosunku do trybu podstawowego, przyrzeczenie nagrody jest związane z wykonaniem oraz oceną wykonania pewnej czynności. Przyrzeczenie publiczne nagrody konkursowej jest złożoną instytucją prawną, stąd planując zorganizowanie konkursu, należy zawsze pamiętać o określeniu:

1. terminu konkursu,
2. wymogów względem dzieła podlegającego ocenie,
3. zasad wyboru najlepszego dzieła,
4. przeniesieniu praw autorskich dzieła (nabycia praw).

Określenie terminu przyrzeczenia nagrody konkursowej

Obligatoryjnym elementem, który musi określić każdy organizator konkursu, jest oznaczenie terminu, w którym można ubiegać się o nagrodę. W przeciwieństwie do trybu podstawowego w komunikacie publicznym brak oznaczenia terminu, w ciągu którego można ubiegać się o nagrodę, skutkuje bezskutecznością przyrzeczenia. Z drugiej strony, należy być świadomym, że oznaczenie terminu (tak jak w przypadku trybu podstawowego) powoduje nieodwołalność konkursu.

Określenie wymogów względem dzieła podlegającego ocenie

Przepisy nie nakładają szczególnych ograniczeń w zakresie wyboru przedmiotu konkursu. Generalnie należy przyjąć, że wykonanie przedmiotu musi być zgodne z prawem, oraz z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli dzieło wymaga pewnych szczególnych umiejętności lub uprawnień, należy wskazać to w przyrzeczeniu publicznym.

Powyższe można przedstawić w ramach przykładów:

Za nieważny należałoby uznać konkurs, w którym uczestnicy za zniszczenie produktu jednej marki (np. wyrzucenie do śmietnika) oraz nagranie tej czynności w ramach krótkiego klipu, otrzymują produkt marki konkurencyjnej. Taki konkurs bez wątpienia zostałby uznany za czyn nieuczciwej konkurencji.

Za zgodny z prawem należy uznać konkurs ograniczający możliwość uczestnictwa tylko do danej grupy społecznej. Konkurs organizowany przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości na najlepszą pracę dyplomową w zakresie finansowania publicznego MŚP, w oczywisty sposób będzie obejmował jedynie studentów ostatnich lat studiów ekonomiczno-prawnych, jednakże w ramach tej grupy będzie obejmował nieokreśloną liczbę chętnych.

Określenie zasad wyboru

Zwyczajowo w celu rozstrzygnięcia konkursu powołuje się tzw. jury, które na podstawie własnych przekonań lub wytycznych zawartych w regulaminie konkursu dokonuje wyboru najlepszego dzieła. Przepisy nie zabraniają jednak rozstrzygnięcia konkursu poprzez subiektywną ocenę dzieła przez samego przyrzekającego. Dokonując wyboru zasad rozstrzygnięcia, należy wskazać wybrany sposób w regulaminie konkursu, lub w samym przyrzeczeniu konkursowym.

Wybór sposobu rozstrzygnięcia może wpływać na kwestię ewentualnych roszczeń osób biorących udział w konkursie względem przyrzekającego. Co do zasady, osobie biorącej udział w konkursie nie przysługuje „skarga” na drodze sądowej w co do oceny wybranej pracy przez jury bądź organizatora konkursu. Na drodze sądowej uczestnik konkursu może jednak żądać weryfikacji formalnych uchybień, za które odpowiedzialność zawsze ponosić będzie (na zasadzie ryzyka) przyrzekający, a nie powołany przez niego organ (jury lub techniczny organizator konkursu).

Powyższe można wyjaśnić w prosty sposób na przykładzie konkursu graficznego.

Startup ogłosił konkurs na zaprojektowanie graficznego układu opakowania ich produktu. Wymogi zostały określone w precyzyjny sposób w regulaminie konkursu, w którym określono paletę kolorystyczną oraz wymóg zaprezentowania pracy graficznej w formie wektorowej. Wygraną była nagroda w wysokości 10 000 zł. W regulaminie wskazano, że zwycięzca zostanie wyłoniony przez prezesa startupu. Konkurs wygrała bratanica prezesa, przedstawiając pracę w formie grafiki rastrowej.

Pozostali uczestnicy, którzy poświęcili cenny czas na przygotowanie pracy nie mogą zaskarżyć subiektywnego werdyktu prezesa, jednakże przysługuje im roszczenie odszkodowawcze z uwagi na przyznanie nagrody za pracę niespełniającą wymagań określonych w regulaminie.

Prawa autorskie oraz nabycie dzieła konkursowego

Niezwykle istotnym elementem konkursu są ustalenia związane z nagrodą. Jak stanowi wprost przepis art. 921 § 3 k.c., „przyrzekający nagrodę nabywa własność nagrodzonego dzieła tylko wtedy, gdy to zastrzegł w przyrzeczeniu”. Powyższy przepis nie budzi wątpliwości przy przedmiotach np. rękodziełach, jednakże nie można zapomnieć, że nabycie własności może obejmować zarówno przedmioty fizyczne, jak i prawa, np. autorskie.

W przypadku konkursu, którego przedmiotem jest nagranie piosenki, zrobienie zdjęcia, utworzenie klipu wideo itp., przyrzekającemu zależy na tym, aby owe dzieło wykorzystać np. w kampanii reklamowej. Do powyższego niezbędne jest zastrzeżenie przeniesienia własności w treści przyrzeczenia lub regulaminu. Samo przeniesienie lub nabycie praw następuje z chwilą wypłacenia nagrody. Od tego momentu przyrzekający może swobodnie (jednakże z poszanowaniem niezbywalnych praw autorskich) rozporządzać dziełem.

Przy analizowaniu ustawy o prawach autorskich, można natknąć się na problem konieczności zawierania dodatkowej umowy z laureatem konkursu w celu przeniesienia praw autorskich. Należy zaznaczyć, że powyższe nie jest konieczne. Artykuł 921 § 3 k.c. wprost nawiązuje do przeniesienia praw autorskich, które następuje z chwilą wypłacania nagrody. Istotne jest jednak szczegółowe określenie zakresu przenoszonych praw oraz nagrody o charakterze majątkowym w regulaminie konkursu. Zasadnym wydaje się wskazanie przez przyrzekającego pól eksploatacji takich jak np. zwielokrotnianie dzieła, wprowadzenie do obrotu, czy też rozpowszechnianie w celu reklamy, promocji marketingu.

Podsumowując, jeśli prawa autorskie mają zostać przeniesione, musi być to uprzednio wskazane w regulaminie konkursu.

Powyższy problem był przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W omawianej sytuacji objętej wyrokiem (sygn. PR 114/78), sąd zadecydował, że uczestnik konkursu nie traci praw autorskich do swojej pracy przez fakt, że dokonał dzieła w ramach konkursu zorganizowanego przez radę zakładową jego zakładu pracy. Rada pomimo wypłacenia nagrody nie zastrzegła w przyrzeczeniu, że własność nagrodzonego dzieła przechodzi na nią. W związku z powyższym nagrodzony zachował własność tego dzieła i otrzymał nagrodę.

Konkurs oraz przetwarzanie danych osobowych

W zdecydowanej większości konkursów dochodzi do przetwarzania danych osobowych w świetle RODO. Podczas organizowania konkursu należy zwrócić szczególną uwagę na art. 13 i 14 rozporządzenia. Powyższe przepisy wskazują, jakie informacje muszą być podawane w przypadku przetwarzania danych takich jak imię i nazwisko oraz adres zamieszkania bądź adres e-mail, które zawsze są przetwarzane w postępowaniu konkursowym.

Z uwagi na powyższe, w regulaminie należy wskazać w punktach:

1. dane administratora
2. dane kontaktowe inspektowa ochrony danych (jeśli został ustanowiony),
3. cele przetwarzania danych,
4. informacje o odbiorcach danych osobowych lub o kategoriach odbiorców, jeżeli istnieją,
5. okres, przez który dane osobowe będą przechowywane,
6. informacje o prawie do żądania od administratora dostępu do danych osobowych dotyczących osoby, której dane dotyczą, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, lub o prawie do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania, a także o prawie do przenoszenia danych,
7. informacje o prawie do cofnięcia zgody w dowolnym momencie,
8. informacje o prawie wniesienia skargi do organu nadzorczego.

Powyższy zbór ma charakter przykładowy i może się różnić w zależności od podmiotu i przedmiotu konkursu. Warto jednak pamiętać o podstawowych obowiązkach informacyjnych względem osób biorących udział w konkursie.

Ryczałtowe opodatkowanie dochodów – 10%

Dodatkowo należy wskazać, że od dochodów z tytułu wygranych w konkursach uzyskanych w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego pobiera się zryczałtowany podatek dochodowy w wysokości 10% wygranej lub nagrody.

Za odprowadzenie podatku odpowiedzialny jest przyrzekający i nie może przenieść tego obowiązku na zwycięzcę konkursu. Należy o tym pamiętać zarówno przy konstruowaniu regulaminu, jak i miarkowaniu wysokości nagrody.

Ogłoszenie konkursu – co należy zawrzeć w przyrzeczeniu i regulaminie

W niniejszym artykule konkurs na słowo kluczowe niewątpliwie wygrał rzeczownik „regulamin”. W ramach podsumowania przypomnijmy najważniejsze elementy, które powinien zawierać.

W regulaminie należy uwzględnić:

1. Nazwę konkursu.
2. Dane przyrzekającego umożliwiające jego identyfikację.
3. Miejsce i czas organizacji konkursu w tym oznaczenie terminu wykonania czynności lub zamieszczenie informacji, że przyrzeczenie jest nieodwołalne.
4. Warunki i zasady uczestnictwa w konkursie.
5. Procedurę wprowadzania zmian do regulaminu konkursu.
6. Procedurę przystąpienia do konkursu.
7. Sposób i kryteria wyboru prac nagrodzonych.
8. Opis nagrody oraz procedurę jej wydania.
9. Wskazanie przeniesienia praw na przyrzekającego wraz ze wskazaniem pól eksploatacji.
10. Procedurę rozpatrywania reklamacji.
11. Sposób przetwarzania danych osobowych.
12. Informację o akceptacji regulaminu.
13. Informacje wymagane przez właściciela platformy, na której odbywa się konkurs (jeśli jest organizowany w mediach społecznościowych).

Układając treść regulaminu należy pamiętać, że zmiany w regulaminie konkursowym mogą być jedynie marginalne np. poprzez zmianę adresu e-mail wysyłania prac. Wszelkie zmiany obejmujące np. obniżenie nagród lub skrócenie terminu mogą nieść za sobą konsekwencje prawne.

Sławomir Pilipiec

Doktor nauk prawnych, Radca Prawny, Adiunkt w Katedrze Teorii i Filozofii Prawa w Instytucie Nauk Prawnych WPiA UMCS. Członek założyciel Akademickiego Centrum Mediacji UMCS. Sędzia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Krajowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, a także Kierownik szkolenia aplikantów Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie oraz stały mediator przy Sądzie Okręgowym w Lublinie.

---

Bibliografia:

1. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, K. Czub, F. Czuchwicki, M. Glicz, B. Gliniecki, L. Jantowski, G. Karaszewski, B. J. Kowalczyk, A. Lutkiewicz-Rucińska, M. Maciejewska-Szałas, D. Maśniak, G. Sikorski, B. Szolc-Nartowski, Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2024, art. 919.
2. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2024, art. 920.
3. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 32, Warszawa 2024.
4. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 11, Warszawa 2023.
5. Agnieszka Brol, Przeniesienie praw autorskich w ramach instytucji przyrzeczenia publicznego, Przegląd Prawa i Administracji 1:9-25.

 

Akty prawne:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, Dz.U.2024.1061 t.j. z dnia 2024.07.17.
2. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz.U.2022.2509 t.j. z dnia 2022.12.06.
3. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz.U.2024.226 t.j. z dnia 2024.02.21.
4. Rozporządzenie 2016/679 w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE, U.UE.L.2016.119.1 z dnia 2016.05.04.

 

Orzecznictwo:

1. Wyrok SN z 28.09.2005 r., I CK 104/05, LEX nr 176339.
2. Wyrok SN z 1.06.1978 r., IV PR 114/78, OSNC 1979, nr 1-2, poz. 13.
3. Wyrok SN z 28.04.1969 r., II CR 72/69.